Fake newsy są wszędzie. Niektóre brzmią tak absurdalnie, że po prostu je ignorujemy. Inne mimowolnie przyjmujemy jako prawdę, ponieważ w pierwszej chwili nie budzą naszych zastrzeżeń. Ale, co w przypadku, kiedy fake newsy stanowią bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub nawet życia? Jak chronić się przed nieprawdziwymi informacjami o charakterze pseudo-medycznym?
Fake newsy – co i dlaczego?
Fake newsy to nieprawdziwe lub częściowo nieprawdziwe wiadomości. Mają charakter sensacyjny. W przeciwieństwie do faktów często są mocno nacechowane emocjonalnie. Dlaczego? Żeby efektywnie trafiać do odbiorcy. Fake newsy rozpowszechnia się głównie w celu osiągnięcia korzyści – zbudowania prestiżu, pozycji, zjednania sobie dużej grupy ludzi – co bezpośrednio prowadzi do zysku finansowego. Dlatego portale plotkarskie publikują fake newsy używając kontrowersyjnych nagłówków, a samozwańczy medycy w swoich komunikatach odwołują się do np. do strachu przed śmiercią.
W kulturze sharingu (dzielenia się opiniami, informacjami) fake newsy świetnie się odnalazły. Dzięki sensacyjnej formie są ciekawsze niż naukowo potwierdzone informacje, przez co częściej się je przekazuje dalej – nawet 6 razy częściej od suchych faktów. Dlatego są tak powszechne – wypełniają facebookowe tablice, instagramowe stories i trafiają na pierwsze strony gazet.
Pytanie brzmi: jak nie dać się otaczającym nas fake newsom, kiedy z premedytacją działają na najbardziej czuły element natury ludzkiej – emocje?
Fake news wiele ma twarzy
Poznać wroga – to pierwszy krok do walki z nieprzyjacielem – fake newsem. Nieprawdziwe informacje z dziedziny medycyny mnożą się w artykułach, w social mediach, w telewizji, a nawet na łamach medycznych czasopism. Z jakimi rodzajami fałszywych wiadomości możemy się spotkać? Kiedy powinna się nam zapalić czerwona lampka?
Kiedy o medycynie mówi niezwiązany z nauką celebryta. Celebryci gromadzą wokół siebie nawet kilku milionową publiczność. Bywa, że wykorzystują swoją pozycję do dzielenia się opiniami na tematy stricte medyczne. Mówimy wtedy o celebrytyzacji nauki. To szkodliwe zjawisko sprzyjające upowszechnianiu i ugruntowywaniu błędnej wiedzy na szeroką skalę. Dlatego, jeśli celebryta wypowiada się na tematy medyczne, scrolluj dalej.
Kolejny wymiar fake newsów? Ktoś wyciąga wnioski ze swojego przykładu i głosi je jako ogólną regułę zdrowotną. Każdy przypadek jest inny, jesteśmy indywidualnymi, złożonymi, różniącymi się organizmami. To, co działa na znajomego lub influencera, niekoniecznie zadziała na Ciebie. Dlatego budowanie przekonań na temat zagadnienia medycznego na podstawie jednego przypadku nie jest wskazane. Niech historie innych nie będą dla Ciebie drogowskazem. Traktuj je raczej jako ciekawostkę lub zachętę do wizyty u lekarza.
Kolejnymi, zdecydowanie najliczniejszymi fake newsami są te, których autorów bezpośrednio nie widzimy – wpisy, artykuły, anonimowe komentarze. Cechy charakterystyczne podejrzanych treści? Silny charakter emocjonalny, budowanie narracji na stereotypach, przytaczanie tylko jednego punktu widzenia. Teksty mogą być opatrzone emocjonującym nagłówkiem lub zdjęciem. Przy bliższej analizie pojawiają się błędy lub braki merytoryczne oraz manipulujące zabiegi tekstowe.
Jak weryfikować informacje
- Zawsze zwracaj uwagę na źródło informacji. Sformułowanie “według badań…” nie powinno być dla Ciebie wiarygodne, jeśli nie towarzyszy mu odniesienie do konkretnej publikacji naukowej. Nie polegaj tylko na tytule źródła. Prace naukowe mogą być pisane przez osoby, które nie cieszą się dobrą sławą w towarzystwie naukowym. Jeśli źródło stanowią badania – sprawdź kto je wykonał / zlecił. Istnieją firmy, które tak projektują badania, aby wyniki sprzyjały ich działalności.
- Konfrontuj zdobyte informacje z ekspertyzą lekarza. Wybieraj specjalistów z doświadczeniem, którzy mają dowody na swoje kompetencje np. w postaci certyfikatów. Przed wizytą sprawdź opinie o lekarzu. Spójrz na nie krytycznym okiem – opinie nie muszą być prawdziwe.
- Analizuj strukturę treści artykułów medycznych. Czy autor posługuje się uproszczeniami, mową nienawiści, emocjonalnymi lub subiektywnymi zdaniami? Czy dostrzegasz próbę manipulacji? Jeśli tak, włącz czujność. W tekście mogą pojawiać się fake newsy!
- Nie eksponuj się na fałszywe treści. Im mniej czasu spędzisz wśród potencjalnie fałszywych treści, tym lepiej. Jeśli źle się czujesz, nie pytaj znajomych, nie sprawdzaj objawów w internecie – idź do lekarza. Jeśli czujesz niepokój po przeczytaniu emocjonującego nagłówka na temat zdrowia – nie wchodź w artykuł.
- Uruchom krytyczne myślenie. Zadawaj pytania, jeśli sytuacja na to pozwala. Jeśli informacja wydaje się podejrzana – sprawdź ją, posługując się rzetelnymi źródłami. Nie bój się podważania opinii – szczególnie osób ze środowisk pozamedycznych.
- Uważaj na alternatywne metody leczenia. W tej branży często korzysta się z fake newsów, które wyjątkowo skutecznie się rozprzestrzeniają.
- Zadbaj o innych. Jeśli o czymś przeczytasz, ale nie wiesz do końca, czy to prawda – nie podawaj dalej tej informacji. Zostaw ją dla siebie, aż nie będziesz miał/ miała stuprocentowej pewności. Oprócz tego, jeśli widzisz, że ktoś z Twoich bliskich nie radzi sobie z fake newsami – interweniuj. Spróbuj wyprowadzić go z błędu, nauczyć weryfikować informacje.